Azo boyarmaddeler, yapılarında bir azo grup (-N=N-) barındıran sentetik boyalardır. Azo boyarmaddeler tekstil ürünlerinin ve deri ürünlerinin boyanmasında yaygın olarak kullanılır. Bazı azo boyarmaddeler, belli koşullar altında kanserojen aromatik aminler üretebilirler. Avrupa’da (EC) No 1907/2006 sayılı REACH Yönetmeliğinin Ek XVII bölümünde, 22 kanserojen aromatik aminin tekstil ve deri ürünlerinde kullanımı yasaklanmıştır. Tekstil endüstrisinde kullanılan bazı diğer boyalar, insanlar üzerinde olumsuz etkisi olan boyalar olarak sınıflandırılmaktadır. 20 ’nin üzerinde farklı boya alerjen, 9 boya ise kanserojen olarak sınıflandırılmıştır. Bu boyalar, uzun süre ciltle temas halinde, cilt yoluyla emilebilmektedir. 

Azo Boyarmaddeler (Direktif 2004/21/CE)

  Kanserojen oldukları için yasaklıdır. Kırtasiye ürünleri kapsamında tüm tekstil ürünleri, (önlük, çorap, pantolon) deri ve sentetik materyaller (PVC, PU), boyalar (pastel boyalar, sulu boyalar), çanta ve kalem kutular, dosyalama grupları test edilmelidir.

Kırtasiye Testleri

Kirtasiye Malzemeleri 'nde Kimyasal Riskler

  Kullandığımız tüm ürünlerde, etrafımızı saran her eşyada farkında olduğumuz veya olmadığımız birçok tehlike söz konusudur. Teknolojinin hızla gelişmesi ve yaygınlaşması, kimya sanayinin her geçen gün yeni bir molekül keşfetmesi, farkında olmaya vaktimizin olmadığı birçok riski de beraberinde getirmiştir. Sağlıklı bireyler yetiştirmede çocuklarımızın tükettikleri gıdalar kadar, kullandıkları eşyaların da güvenli olması önemlidir.Bu nedenle kırtasiye malzemelerindeki kimyasal risklerin kontrol altında tutulması önemlidir.

Aşağıda Sağlık Bakanlığının yayımladığı ilgili metin yer almaktadır.

Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Tarih:29.12.94
Sayı:B100TSH0120011/15488 

Kansere sebep olması nedeniyle, azo - boyar maddeleri ile üretilen deri, tekstil ve hazır giyim ürünleri bazı Avrupa ülkelerinde yasaklanmakta olup, Bakanlığımızca da yapılan araştırmalar neticesinde, ekte listesi verilen aril aminler ile bunları içeren azo - boyar maddelerinin, Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı ilgilendire Eşya ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük’ün 31.Bölüm 661,662 ve 664. Madde hükümleri çerçevesinde, giyilecek eşya ve elbiselerin boyanmasında kullanıldıklarında insan sağlığına zarar verebilen (genellikle kanserojen) maddeler sınıfına girdiği ve bunların deri, tekstil ve hazır giyim ürünlerinde kullanımının insan sağlığı açısından uygun olmadığı sonucuna varılmıştır.

Bu nedenle Bakanlığımızca 1 Mart 1995 tarihinden itibaren söz konusu aril aminler ile bunları içeren azo - boyar maddelerinin deri, tekstil ve hazır giyim ürünlerinde ve bunların boyahanelerinde kullanılmalarının yasaklanmasına karar verilmiştir.

Bilgilerinizi ve keyfiyetin İliniz dahilinde bulunan deri, tekstil ve hazır giyim üretim yerleri ile bunların boyahanelerine duyurulmasını ve gerekli denetimlerin yapılarak sonucunda Bakanlığımıza bilgi verilmesini önemle rica ederim.

EK : 5 

ARİL AMİNLER

4 - Aminodipheyl Benzidin

4- Chlor - a - toluidin

2- Naphtylamin

a - Aminoezotoluol

2- Amino - 4 - nitrotolpul

p - Chloranilin

2,4 - Diaminoanisol

4,4 - Diaminodiphenyimethan

3,3 - Dichlorbenzidin

3,3 - Dimethoxydbenzidin

3,3 - Dimethylbenzidin

3,3- Dimethyl - 4,4’diaminodiphenymethan

p- Kresidin,

4,4 - Methylen - bis - (2-chloranilin)

4,4 - Oxydianilin

4,4 - Thiodlanilin

a- Toluidin

2,4 - Toluylendiamin

2,5,5 - Trimethylanilin

QualiLalssicherung - Textill Essen,

Hei/Ka/3700-B

YASAKLI BOYA LİSTESİ

• C.I. Generic Name  C.L.No. Diazokomponente 
• Acid Orange 45
• Acig Red 4
• Acig Red 5
• Acig Red 24
• Acig Red 26
• Acig Red 73
• Acig Red 85
• Acig Red 114
• Acig Red 115
• Acig Red 116
• Acig Red 128
• Acig Red 128
• Acig Red 148
• Acig Red 150
• Acig Red 158
• Acig Red 167
• Acig Red 264
• Acig Red 264
• Acig Red 420
• Acid Violet 12
• Acid Violet 49
• Acid Brown 415 
• Acid Black 29
• Acid Black 94
• Acid Black 131
• Acid Black 132
• Acid Black 209
• Azoic Diazo Componenet 11
• Azoic Diazo Componenet 12
• Azoic Diazo Componenet 48
• Azoic Diazo Componenet 112
• Azoic Diazo Componenet 113
• Basic Red 111
• Basic Red 42 
• Basic Brown 4
• Developer 14 = Oxidation Base 20
• Direct Yellow 1
• Direct Yellow 24

Azo Boyar terimi altında tanımlanan maddeler, tekstil boyalarında bulunur. Bu maddelerden bazıları “arilamin” içerir ve arilaminin kanserojen etkisi vardır. Avrupa Birliği’nin çalışmaları sonucu ortaya çıkan “ekolojik tekstil” arayışlarıyla birlikte Türkiye'de “arilamin” maddesine sınırlarını koydu ve Azo Boyarlı ürünlere ithalat kapılarını kapattı.

Boyar maddelerin kök boyalarla başlayan serüveni yerini sentetik boyar maddelere bırakmıştır. Sentetik boyalar bugün pek çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. (Tekstil, gıda, otomotiv, inşaat vb.)

Boyar maddeler genel olarak kimyasal yapılarına ve boyama özelliklerine göre sınıflandırılırlar.Ticari olarak kullanılan boyar maddeler asit, direkt, azoik, dispers, sülfür, reaktif, bazik, oksidasyon, krom (mordan), modifiye, vat, pigment, optik/floresans, solvent olmak üzere on dört ana sınıf altında toplanmaktadır. 

Kimyasal yapıları bakımından büyük bir grubu oluşturan azo boyar maddeleri, boyama özellikleri dikkate alınarak inceleme yapıldığında da hemen hemen her grup içerisinde yer almaktadır.

Azo boyar maddeler, tekstilde kullanılan boyanın ürüne tam oturmasını sağlamaktadır. Bununla birlikte içerisinde birçok arilamin madde bulunmaktadır ve bunlardan 24 tanesi  kansorejen özelliği taşıması sebebi ile Avrupa Birliği’nin yasakları içerisine alınmıştır.

Bu 24 maddenin her birinin 1gr ürün üzerindeki maximum değerinin 30ppm (**) ‘i aşmaması gerekmektedir. Bu değerlerin tespiti Tekstil labaratuarlarında yapılan testlerle belirlenir ve belgelenir.

Tekstil imalatında kullanılan her türlü boya, azo boyar maddeler yani renklendiriciler Avrupa Birliği ’nin yasak listesinde yer alıyor. Boya ürün üzerinde tam tutunuyor fakat kanser tehlikesi yaratıyor.

Türkiye’de ise 1995 yılından beri azo boyar maddelerin üretimi ve kullanımı yasak.

Ancak 30 PPM’in altındaki azo boyar maddeli ürünlerin ithalatı serbest.

Azo boyar maddeler özellikle ter yoluyla vücuda temas ediyor ve böylece de tehlike başlamış oluyor.

Bu maddelerin en fazla kullanıldığı tekstil ürünleri ise Hindistan ’dan gelen kaşmir şallar. Bugüne kadar toplam 2210 firmadan alınan numunelerin 55’inde limitin üzerinde azo boyarlı madde tespit edilirken yetkililer özellikle Çin, Bangladeş, Hindistan ve Nepal ’den gelen ürünlerin kontrol edilmesi gerektiğini belirtiyor.

Dünya standartlarına göre, tekstil ürünlerinde maksimum 20 PPM azo boyar madde kullanılması gerekiyor. Ancak Uzakdoğu ’dan gelen bazı ürünlerde 400 PPM’e yakın azo boyarlı maddeye rastlanabiliyor. Bu tip kumaşları değil giymek el sürmek bile tehlikeli. Bu nedenle de denetimleri sıkılaştırmak şart.